| |
|
| |
| Jaloezie is een van de sterkste emoties die er bestaan.
Jaloezie treedt op als iemand van wie je houdt (ook) van een ander lijkt te houden.
Een kind dat merkt dat moeder ook van vader of van een kleiner broertje of zusje houdt vertoont jaloers gedrag.
Als moeder merkt dat vader een vriendin op kantoor heeft, ervaart ze dezelfde soort gevoelens en vertoont vergelijkbaar gedrag.
We noemen dat gedrag met die bijbehorende emotie "jaloezie".
Een man die zijn vriendin alleen maar met een ander ziet lachen kan al in jaloezie ontsteken.
Alle mensen, van alle leeftijden, kennen de jaloezie, net zoals ze honger en lust kennen. |
| |
 |
| Jaloezie is een mengsel van angst en boosheid. De angst is verlatingsangst.
Elk kind dat op de wereld komt eist aandacht en zorg.
De moeder is genetisch geprogrammeerd om die zorg en aandacht te geven.
Dit heet moederliefde. Deze moederliefde geeft de moeder zelf ook een geluksgevoel.
Als het kind de (onvoorwaardelijke) liefde van de moeder krijgt voelt het zich gelukkig. Het kind |
|
| is daarmee 'gehecht' aan de moeder.
Men noemt dit ook liefde, men zegt dat het kind van de moeder houdt, omdat het gelukkig en blij is in de nabijheid van de moeder (de ander).
Als de moederliefde ontbreekt of tekort schiet (bijvoorbeeld door ziekte of problemen), dan treden angst en boosheid op. |
| |
|
| De realiteit is dat het kind van de moeder niet de onvoorwaardelijke liefde krijgt die het graag wil.
De moeder heeft ook andere kinderen of objecten van zorg.
Verder heeft ze ook andere plichten als opvoeder dan liefde geven: gehoorzaamheid leren en dus straffen, waarschuwen voor gevaren, aanpassen aan de samenleving.
Ook is de moeder zelf gehecht (aan de vader van het kind, aan haar eigen moeder, aan haar kind) en wil van die objecten ook liefde ontvangen, in plaats van alleen maar te geven. |
| |
| Het gevolg is dat iedereen in de kindertijd liefde tekort komt, en dus angst en boosheid heeft ervaren. |
| |
| Afhankelijk van allerlei factoren en omstandigheden doen zich uiteraard individuele verschillen voor.
Sommige mensen ervaren een veel lustvoller en veiliger kindertijd dan anderen.
Voor de overgrote meerderheid bestaan er echter aanwijsbare tekorten.
Een daarvan is de neurotische angst die iedereen voelt voor het in de steek gelaten worden.
Deze angst is functioneel, omdat een eenling kwetsbaarder is dan een groep. |
| |
 |
| Alles bij elkaar wordt in deze situatie de basis gelegd voor ons relationele gedrag.
In de puberteit komt daar de seksuele component bij.
Het heftige verlangen naar het andere geslacht, dat ook voorgeprogrammeerd is ten behoeve van de voortplanting van de soort, combineert zich met de even sterke behoefte aan een vriend, iemand die je kunt vertrouwen zoals je je moeder dacht te kunnen vertrouwen.
De liefde die wij als jongere voelen voor iemand is dus een mengsel van onweerstaanbaar verlangen naar (uiteindelijk) geslachtsgemeenschap en het zeer sterke verlangen naar een zorgfiguur.
Tegelijkertijd treedt angst en boosheid op bij signalen die erop wijzen dat men in de steek gelaten kan worden. Jongeren, ongeacht hun geslacht, zoeken iemand om zich (als een kind) aan te hechten.
Het |
|
|
ideaal van de volmaakte liefdespartner is iemand die zowel seksueel naar jou verlangt als zorggedrag vertoont.
Beide partners zoeken naar dit ideaal. Het probleem is dat de ander over het algemeen niet kan voldoen aan de zorgvraag.
Zorggedrag is minder ontwikkeld dan hechting en lust.
Jaloezie treedt op als deze samengesmede band verbroken dreigt te worden. |
| |
|
| Evolutionair gezien kan men de jaloezie beschouwen als functioneel gedrag met bijbehorende emoties van angst en boosheid, waardoor de relatie in stand gehouden wordt.
Het bestendigen van de relatie is zelf een functie van voortplanting en gezinsvorming.
De vrouw moet de relatie in stand houden om zich te verzekeren van iemand die wil delen in de zorg voor zichzelf en haar kinderen.
De man houdt de relatie in stand om zich te verzekeren van iemand die voor hem zorgt, en om zeker te zijn dat de kinderen van de vrouw van hem zijn.
Na de geboorte van een kind vindt een sterke ontwikkeling van zorggedrag plaats, zowel bij de man als de vrouw.
Hechting en lust blijven echter bestaan, en jaloezie treedt ook in die levensfase op. |
| |
|
| Er zou meer geluk zijn als er minder jaloezie was.
In de ergste gevallen leidt jaloezie tot geweld en (zelf)moord.
In minder extreme gevallen zijn er conflicten, depressie en wraakgevoelens.
En zelfs in die gevallen waar de jaloezie de relatie in stand houdt, en dus positief lijkt te werken, is er toch een verlies opgetreden aan vrijheid en liefde.
En houdt men elkaar gevangen in een aan de wereld aangepast gedrag.
Wil de mens zich aan de beperkingen van de natuur ontworstelen, dan is de overwinning van de jaloezie een groot goed.
Zoals boven is uiteengezet, zal het zonder grondige wijziging van het biologische gezin niet lukken. |
| |
|
| Seksuele jaloezie is een mechanisme van gedrag en gevoel dat zich ontwikkeld heeft om ontrouw van de partner te voorkomen en tegen te gaan.
En dat opgewekt wordt als de relatie wordt bedreigd door een derde. |
| |
| Ook in de jaloezie zijn de geslachten verschillend, althans dat is de heersende mening onder evolutiebiologen, die ook een verklaring voor dit verschil geven.
Bij mannen wordt jaloezie vooral opgeroepen als de partner een seksuele escapade pleegt.
Zelfs de fantasie of gedachte dat de vrouw "het" met een andere man doet kan al tot diepe wanhoop, grimmige woede of agressief gedrag leiden.
Bij vrouwen wordt jaloezie voornamelijk opgewekt door emotionele ontrouw en verlies van aandacht en affectie.
Als haar partner alleen maar seks heeft met een ander, zal ze daar over het algemeen minder onder lijden, maar verlies van zijn liefde kan haar tot razernij brengen. |
| |
 |
| Evolutiebiologen verklaren dit verschil uit het genetische eigenbelang van individuen.
Men gaat ervan uit dat genen altijd zullen streven naar de reproductie van zichzelf.
Het genetische eigenbelang van de man wordt bedreigd als zijn vrouw seks heeft met een andere man, omdat zijn vrouw ongemerkt zwanger kan worden.
Als ze een kind zou krijgen zou hij daarvoor kunnen opdraaien.
Hij zou dan zijn tijd en energie in de nakomelingen van een ander investeren, wat volkomen tegen het reproductieve belang van zijn eigen genen ingaat. |
|
| |
| Het genetische eigenbelang van de vrouw wordt veel minder bedreigd als haar man seks heeft met een andere vrouw.
Een eventueel kind zou het probleem van die andere vrouw zijn.
Wel een bedreiging voor het genetische eigenbelang van de vrouw is als haar man die andere vrouw aandacht en genegenheid geeft.
Dat betekent namelijk dat hij minder energie in haar nakomelingen steekt, waardoor haar genen minder gunstige overlevingskansen krijgen.
Echtgenotes vinden het dus minder erg als hun man een slippertje maakt of zich op porno aftrekt of naar de hoeren gaat. |
| |
|
| Onder mannen bestaat van nature competitie om bij de vrouw binnen te mogen.
Dat betekent dat bij mannen gevoelens van jaloezie extra worden opgewekt als de andere man meer prestige heeft.
Bij vrouwen worden gevoelens van jaloezie vooral opgewekt als haar rivaal jonger en aantrekkelijker is.
Onderzoek wijst erop dat in alle samenlevingen mannen vaker hun vrouw doden dan omgekeerd en meestal is het motief seksuele jaloezie, het constateren of zelfs maar het vermoeden van overspel.
Vrouwen vermoorden hun mannen om dezelfde reden, maar het aantal keren dat dit gebeurd lijkt veel geringer te zijn.
Mannelijke seksuele jaloezie is het voornaamste motief in huiselijk geweld en mishandeling van de partner.
Het is niet goed vast te stellen hoe vaak jaloerse mannen en vrouwen elkaar mishandelen, omdat de meeste klappen niet bij de politie worden aangegeven.
Mannenmishandeling wordt nauwelijks aangegeven.
Terzijde moet worden opgemerkt dat vrouwenmishandeling geen Westerse uitvinding is, niet het gevolg van een mannelijke samenzwering, en geen uiting van 'patriarchale' cultuur, zoals het feminisme beweert. |
| |
|
| Mannen doen van alles om te voorkomen dat vrouwen vreemdgaan, zoals opsluiten of isoleren, beschermen met kuisheidsgordels of bedekkende kleding.
Vrouwen die jaloers zijn letten op hun man, doorzoeken zijn kleding en andere privé plaatsen, tonen voortdurend argwaan, onthouden hem van seks of wijzen hem snerend op de aantrekkelijkheid van andere vrouwen.
Vanuit genetisch-biologisch oogpunt gezien zijn dit allemaal begrijpelijke gedragingen die ervoor moeten zorgen dat de man de reproductie van zijn eigen genen bevordert, en niet die van een ander.
En dat de vrouw het welzijn van haar eigen kroost bevordert, en niet dat van een ander. |
| |
 |
| De genetische verklaring staat wel heel ver af van het concrete menselijke gedrag dat we observeren.
We spreken dan ook van een 'ultimate' verklaring.
Er zijn ook verklaringen die dichterbij liggen. We noemen deze 'proximate' verklaringen.
Bij jaloezie is het duidelijk dat angstige hechting een fundamentele rol speelt.
De grondslag daarvan ligt bij moeder en kind.
Het verschil tussen de geslachten speelt hier niet een dergelijk grote rol.
Angst om in de steek gelaten te worden. Het eisen van aanwezigheid, boosheid als verlating dreigt, rouw en depressie als verlating |
|
| definitief is.
Behoren ook bij vogels en andere zoogdieren tot de grondpatronen van emotie en gedrag die voor het overleven van groot belang zijn. |
| |
| De seksuele component maakt de onderliggende verlatingsangst alleen maar extra heftig.
Je kunt ook nog dichterbij verklaren waarom mannen veel jaloerser zijn dan vrouwen.
Meisjes weten al vroeg dat jongens geneigd zijn tot vreemdgaan en dat zij moeten proberen de jongen voor zich te winnen.
Ze doen dat onder andere door hem het gevoel te geven dat hij beter is dan alle andere jongens.
De competitie tussen jongens vindt hier zijn oorsprong.
De man voelt zich door de vrouw 'uitverkoren', net als die ene zaadcel die bij de bevruchting naar binnen mag.
Zijn zelfvertrouwen is in hoge mate hierop gebaseerd.
Als zij vreemd gaat, stort zijn wereld in. |
| |
|
| In de menswetenschappen wordt nog vaak gezegd dat deze jaloezie een product is van de cultuur.
Men onderbouwt dat door culturen te noemen (van heel ver weg of van heel vroeger) waar de jaloezie zou ontbreken.
De gedane observaties blijken echter altijd oppervlakkig van aard te zijn.
Jaloezie is een universeel voorkomende neiging bij alle zoogdieren en vogels waarbij de zorg voor nageslacht een grote investering vraagt van mannen en vrouwen.
Dat wil niet zeggen dat jaloezie altijd even sterk is.
Tussen genen en complex menselijk gedrag zit een grote afstand.
Er zijn mensen die hun relatie tot een wederzijdse hel maken, terwijl anderen een dragelijke modus Vivendi weten te vinden, terwijl enkelen zelfs elkaars plezier in vreemdgaan bevorderen en steunen.
In het algemeen kan toch wel gezegd worden dat jaloezie een benauwend en op den duur verstikkend effect heeft.
De zich emanciperende mens zou er zich van willen bevrijden.
De biologie kan helpen begrijpen waarom dat vaak zo moeilijk is en waarom ook algemeen heersende opvattingen zo langzaam veranderen.
Zolang de mens belang hecht aan de eigen individuele voortplanting en gezinsvorming, zal de jaloezie daarvan onvermijdelijk een onderdeel zijn. |
| |
|
|
| |
